W myśl Analizy Transakcyjnej Berne’a mamy do dyspozycji łącznie sześć stanów Ja: Dorosły, Rodzic Opiekuńczy i Normatywny oraz trzy stany Dziecka: Wolne, Podporządkowane i Zbuntowane. Pytanie brzmi: Czy można ich źle używać?
Czym są stany JA?
Stany Ja to widzialny przejaw naszej osobowości. Widzimy je dzięki myślom, zachowaniu i uczuciom, jakie są charakterystyczne dla każdego z nich.
Ludzie rozmawiając i współpracując ze sobą, mogą z nich swobodnie korzystać, dzięki czemu umieją bardziej lub mniej adekwatnie odpowiadać na to co robi, mówi (lub nie) druga strona.
Dr Taibi Kahler, twórca narzędzia Process Comunication Model, jako pierwszy zwrócił uwagę na to, że z każdego stanu Ja możemy korzystać w sposób konstruktywny lub nie. Źle używane stany Ja przez managera mogą prowadzić do różnych problemów w zarządzaniu zespołem oraz w relacjach w miejscu pracy.
Dr Susan Tample, która przebadała skuteczne i nieskuteczne używanie stanów Ja, nieadekwatne korzystnie z nich nazwała wchodzeniem w fioletowe tryby. Odróżniła je w ten sposób od tzw. złotych trybów, w których działamy, współpracujemy, kiedy wybieramy dobre stany Ja do danej rozmowy, zadnia.
Jak korzystać ze stanów JA rozsądnie?
Jeśli stan Rodzica Normatywnego jest za bardzo eksploatowany, np. mówimy zbyt mocnym tonem, wymyślamy kolejne procedury sprawdzające prace handlowców, zwiększamy ilość raportów i spotkań. Taka nadmierna kontrola nad działaniami podwładnych skutkować może brakiem autonomii i frustracją w zespole. Innym aspektem związanym ze zbyt dużą ilością stanu Rodzica Normatywnego może być raniąca krytyka zamiast konstruktywnego feedbacku, co skutkuje spadkiem motywacji i wiary we własne możliwości członków zespołu, a także niechęcią do managera. Ten sposób używania Rodzica Normatywnego nazywamy trybem dominowania, który w odbiorze jest obwiniający, władczy, wymądrzający się.
Czy stanów JA można używać źle?
Choć dla części osób wydaje się to dziwne, to również możemy źle używać Rodzica Opiekuńczego. Wtedy nadmiernie troszczymy się o innych, nie pozwalając im popełnić błędu. Taki manager obawiając się, aby kogoś nie urazić, nie będzie egzekwować zobowiązań od pracowników, będzie ich wyręczał, doprowadzając zaniku inicjatywy, samodzielności i poczucia odpowiedzialność wśród pracowników. Ten sposób używania Rodzica Opiekuńczego nazywamy trybem marshmallow, czyli bycia pobłażliwym, nadmiernie tolerującym, poświęcającym się. W zespole wywołuje to opłakane skutki. Myśleć, szukać rozwiązań, sprawdzać najlepsze opcje powinien cały zespół. Przy managerze, który używa za dużo Rodzica Opiekuńczego, te zachowania stopniowo w pracownikach wygasają. Po co się starać i myśleć, skoro taki szef o wszystko zadba i wszystko naprawi?
Czym grozi złe używanie stanów JA przez managera?
Manager, który źle używa swojego Dziecka Zbuntowanego albo nie broni swojego zespołu lub konfliktuje się z innymi działami, czasem wykonując złośliwe gesty czy puszczając uszczypliwe komentarze. Ten sposób używania Dziecka Zbuntowanego nazywamy trybem oporu. Nietrudno sobie wyobrazić, że i ten sposób zachowania się managera wywoła demotywację a z czasem odejścia ludzi.
Co, jednak jeśli manager za często bywa w stanie Dziecka Wolnego? Z jakimi problemami możemy się wtedy spotkać? Manager taki, mimo iż jest empatyczny i bezpośredni, może przejawiać brak odpowiedzialności, zbyt lekko podchodzić do spraw i tematów, które wymagają jego uwagi i trudnych decyzji. Dodatkowo emocjonalność, z którą ma kontakt, może być nadmierna i prowadzić do impulsywnych reakcji, co nie tylko obniża odbieranie go jako profesjonalisty, ale też ogranicza zaufanie. Nieadekwatne używanie Dziecka Wolnego to wg Susan Tample nazywamy trybem niedojrzałości, który może być odbierany jako egocentryczny, lekkomyślny, samolubny.
A czy można źle używać swojego Dziecka Przystosowanego? Oczywiście. To manager, który nadmiernie na wszystko się zgadza, każdy pracownik, jakie do niego przyjdzie, jest w stanie nakłonić go do zmiany decyzji pod swoje priorytety. Kiedy nadchodzą absurdalne dyrektywy z góry, takie manager będzie je biernie przyjmował i wykonywał w poczuciu, że nic innego nie może zrobić.
Taki tryb zachowań źle używanego stanu Ja dziecko Przystosowane nazywamy trybem zgodności, odbieranym jako swego rodzaju zahamowanie, uleganie czy łagodzenie.
Stan JA - Dorosły - Jak go nie nadużywać?
Czy manager może też nadużyć stanu Dorosłego? Oczywiście, kiedy logiczne myślenie i trzymanie się faktów przesłania kontekst i rozumienie intencji pracownika. Popełnił błąd, ale dlatego, że chciał czemuś zapobiec. Sztywne trzymanie się faktów jako jedynych wskazówek do podejmowania decyzji prowadzić do braku elastyczności, który będzie pomijał aspekt emocjonalny i społeczny w zespole czy w relacjach z klientami. Skupienie na analizie oraz tu i teraz może ograniczyć także kreatywność i podążanie za nowatorskimi pomysłami zespołu. Co więcej, taki manager może być postrzegany jako mało empatyczny.
6 stanów JA - Podsumowanie
Kiedy manager wykazuje niewystarczające korzystanie z każdego ze swych sześciu stanów Ja odpowiedzialnych za nasze zachowania: Rodzica Normatywnego i Opiekuńczego, Dorosłego i Dziecka Wolnego, Zbuntowanego i Podporządkowanego, może to także prowadzić do różnych problemów w zarządzaniu zespołem i komunikacji w wielu aspektach.
Zbyt mało Dziecka może objawiać się niską empatią czy brakiem kreatywności, co prowadzi do stagnacji i poczucia niezrozumienia w zespole, ale też niesprzeciwianie się, kiedy sytuacja tego wymaga. Niedostateczne korzystanie ze stanu Dorosłego może powodować, że decyzje, które nie będą oparte na faktach i analizie, będą podejmowane impulsywnie bądź na niejasnych przesłankach.Zbyt mało któregokolwiek Rodzica to brak ochrony albo przez brak zasad, planu i porządku lub przez brak empatii i relacji.
Istotne jest, aby manager był świadomy swoich preferencji i skłonności do korzystania z określonych stanów Ja oraz rozumiał, jakie konsekwencje to niesie. Elastyczność, reagowanie adekwatne do sytuacji i funkcjonalna płynność w korzystaniu ze stanów Ja to cechy, które charakteryzują najlepszych managerów. Potrafią oni zapewnić równowagę między Dzieckiem, Dorosłym a Rodzicem, świadomie korzystając w odpowiednich ilościach z każdego ze stanów Ja i wybierania bycia w każdym z nich adekwatnie do sytuacji, które danego stanu wymagają.
Chcesz dowiedzieć się więcej o wykorzystaniu stanów JA w pracy managera?
Zajrzyj do dwóch poniższych artykułów:
Analiza transakcyjna w biznesie
Źrodło:
- Berne E. (1987). W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich, Warszawa: PWN.Dejean, H., Frugier, C. (2022).
- 50 ćwiczeń z analizy transakcyjnej. Poznań: Wydawnictwo Grupa Spotkanie.
- Materiały szkoleniowe z projektu Szkoła Analizy Transakcyjnej Grupy Spotkanie.
- Materiały szkoleniowe Praktyka Analizy Transakcyjnej Grupy Spotkanie.
- Stewart I., Joines V., Analiza Transakcyjna dzisiaj. Nowe wprowadzenie, tłum. K. Balcerkiewicz et al., Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2018.
- Temple, S. (1999). Functional fluency for educational transactional analysts. Transactional Analysis Journal. 29,164-174.
- Temple, S. (2004) Update on the Functional Fluency Model in Education. TAJ, Vol. 34, No. 3
