Dlaczego wciąż powtarzamy te same błędy? Dlaczego niektóre sytuacje w naszym życiu zawodowym i prywatnym zdają się „ciągle takie same”, choć zmieniają się ludzie i okoliczności? Odpowiedź na to pytanie może kryć się w pojęciu skryptu życiowego – centralnej koncepcji Analizy Transakcyjnej (AT), stosowanej z powodzeniem zarówno w psychoterapii, jak i w profesjonalnym coachingu.
W tym artykule przyjrzymy się:
- czym jest skrypt życiowy z perspektywy analizy transakcyjnej,
- jak powstaje i jak wpływa na nasze życie,
- w jaki sposób można pracować nad skryptem w procesie coachingowym,
- jakie narzędzia i podejścia pomagają go eksplorować i modyfikować,
- oraz jak wygląda to w praktyce – w pracy coacha z klientem.
Czym jest skrypt życiowy?
W rozumieniu analizy transakcyjnej, skrypt życiowy to nieświadomy plan na życie, który tworzymy w dzieciństwie pod wpływem naszych doświadczeń, obserwacji, relacji z opiekunami oraz kultury, w jakiej dorastamy.
To psychologiczny wzorzec, który wpływa na nasze:
- decyzje życiowe,
- sposób reagowania w relacjach,
- podejście do sukcesu, porażki, bliskości, pracy, pieniędzy itd.
Według twórcy AT, Erica Berne’a, skrypt to ciąg decyzji podejmowanych w dzieciństwie, który determinuje nasze dorosłe życie, często nieświadomie. Działa jak wewnętrzny scenariusz – raz zapisany, jest odgrywany raz po raz, bez względu na to, czy nam służy, czy nie.
Pamiętaj, że w Grupie Spotkanie możesz skorzystać z programów i szkoleń, które oferują wymaganą liczbę godzin rozwoju osobistego zgodnie ze ścieżką certyfikacji EMCC
Jak powstaje skrypt?
Skrypt kształtuje się w wyniku interakcji między dzieckiem a otoczeniem – głównie rodzicami i najbliższymi dorosłymi. Kluczową rolę odgrywają tzw. zakazy i przyzwolenia, czyli komunikaty, które dziecko otrzymuje (lub których brak również jest informacją). Przykładowe zakazy:
- „Nie bądź sobą”
- „Nie dorastaj”
- „Nie czuj”
- „Nie odniesiesz sukcesu”
- „Nie bądź blisko”
Z tych komunikatów tworzą się wewnętrzne przekonania i założenia, które stają się częścią skryptu. Co ważne – skrypt nie musi być spójny logicznie. Często zawiera sprzeczne przekazy i nieuświadomione „nakazy moralne” w rodzaju:
„Muszę wszystko robić idealnie, inaczej zawiodę wszystkich.”
Tabela: Elementy skryptu życiowego w modelu AT
| Element | Opis |
| Zakazy | Komunikaty ograniczające (np. „Nie myśl”, „Nie bądź ważny”) |
| Przyzwolenia | Komunikaty wspierające (np. „Masz prawo czuć”, „Możesz być sobą”) |
| Decyzje skryptowe | Wczesne, nieświadome wybory dziecka wynikające z interpretacji otoczenia |
| Skrypt dominujący | Główna oś narracyjna życia (np. „Zawsze przegrywam”, „Muszę być bohaterem”) |
| Antyskrypt | Bunt wobec skryptu, który... nadal jest jego częścią |
Skrypt życiowy w coachingu
Choć praca nad skryptem to klasycznie domena terapii, coraz częściej włącza się ją również do procesu coachingowego, zwłaszcza gdy:
- klient powtarza destrukcyjne wzorce w życiu zawodowym lub prywatnym,
- nie potrafi przekroczyć określonego progu rozwoju,
- sabotuje własne sukcesy (np. przez perfekcjonizm, odwlekanie, nadmierną kontrolę),
- funkcjonuje według nieadekwatnych przekonań typu: „Nie zasługuję na sukces”.
Coach nie diagnozuje ani nie leczy – to nie jest terapia. Ale może pomóc klientowi rozpoznać mechanizmy skryptowe i zaprosić do ich eksploracji w bezpiecznej, refleksyjnej przestrzeni. Kluczowa jest tu świadomość – zauważenie schematu to pierwszy krok do jego zmiany.
Narzędzia do pracy nad skryptem w coachingu
Wspierając klienta w odkrywaniu jego skryptu życiowego, coach może korzystać z różnorodnych narzędzi pochodzących z analizy transakcyjnej, m.in.:
- Model stanów Ja (Rodzic – Dorosły – Dziecko) – pozwala zrozumieć, z jakiej części osobowości działamy.
- Zakazy i przyzwolenia – identyfikacja komunikatów z dzieciństwa, które kształtują nasze zachowania.
- Labirynt skryptu – graficzne narzędzie autorstwa Jamesa Buryski, służące do refleksji nad poziomem przyzwolenia w sześciu podstawowych obszarach (np. prawo do zabawy, sukcesu, bliskości).
- Ćwiczenia narracyjne – praca z metaforą „scenariusza życia”: kto pisze scenariusz, jak się kończy, kto ma nad nim kontrolę.
Jak skrypt wpływa na życie zawodowe?
Skrypt życiowy nie kończy się „w domu” – jest obecny również w świecie pracy. Przykłady:
- Lider, który nie potrafi delegować – może mieć skrypt „Muszę wszystko zrobić sam, inaczej zawiodę”.
- Specjalistka od wszystkiego, która nie potrafi odmówić – możliwy skrypt „Muszę zasłużyć na uznanie, bo inaczej mnie odrzucą”.
- Manager sabotujący awanse – może nieświadomie realizować skrypt „Nie bądź lepszy od ojca”.
Porada od specjalisty Grupy Spotkanie
„Skrypt życiowy to nie wyrok. W pracy coachingowej najważniejsze jest zauważenie wzorca – to punkt wyjścia do zmiany. Coach nie 'naprawia' klienta, ale towarzyszy mu w procesie odkrywania, co jest jego, a co zostało narzucone. Gdy klient zobaczy, że może pisać nowy scenariusz, uruchamia się siła transformacji.”
Czy skrypt da się zmienić?
Tak – ale to proces, nie wydarzenie. Wymaga:
- uważności,
- pracy nad schematami,
- gotowości na dyskomfort,
- kontaktu z emocjami z dzieciństwa,
- nierzadko wsparcia specjalisty (terapeuty, coacha, grupy).
Skryptu nie da się „usunąć”, ale można:
- zaktualizować go,
- zbudować nowe strategie działania,
- odzyskać wolność wyboru.
Skrypt w kontekście transakcyjnym
W analizie transakcyjnej, pojęcie transakcji oznacza każdą wymianę komunikatów między ludźmi. Nasz skrypt wpływa na to, jak prowadzimy te transakcje – czy funkcjonujemy z pozycji Dorosłego, czy może z roli Dziecka Uległego lub Rodzica Krytycznego.
Dzięki pracy nad skryptem możliwe jest:
- wzmocnienie funkcji Dorosłego (czyli stanu Ja zdolnego do racjonalnego, świadomego działania),
- przerwanie szkodliwych gier psychologicznych,
- zbudowanie nowych relacji interpersonalnych opartych na równości, szacunku i empatii.
Chcesz profesjonalnie pracować z klientami nad ich skryptami życiowymi i wewnętrznymi ograniczeniami?
Zostań certyfikowanym coachem z Grupą Spotkanie i naucz się, jak prowadzić pogłębione procesy rozwojowe oparte na analizie transakcyjnej i pracy ze skryptami życiowymi. Nasze szkolenia łączą wiedzę z obszaru psychologii, komunikacji i relacji, umożliwiając skuteczne wsparcie klientów w odkrywaniu, rozumieniu i przekształcaniu ich wewnętrznych scenariuszy. To nie tylko rozwój zawodowy, ale i osobista transformacja.
Podczas certyfikowanych szkoleń coachingowych takich jak 5-dniowy akredytowany warsztat Executive Coaching nauczysz się m.in. jak używać konkretnych narzędzi analizy transakcyjnej.
Wybierz ofertę szkoleniową Grupy Spotkanie i rozwijaj swoją karierę w coachingowym świecie!
Podsumowanie
Skrypt życiowy to psychologiczny scenariusz, który – choć ukształtowany w dzieciństwie – często niepostrzeżenie steruje naszym dorosłym życiem. Analiza transakcyjna pozwala go zrozumieć, nazwać i, co najważniejsze, zmieniać.
W coachingu nie rozbrajamy skryptu jak w terapii, ale możemy go eksplorować, rozpoznawać i podważać. To wystarczy, by wprowadzić znaczące zmiany w myśleniu, działaniu i decyzjach.
Warto zadać sobie pytania:
- Czy piszę własny scenariusz?
- Czy żyję według cudzych założeń?
- Co chcę zmienić w swoim skrypcie?
Coach może Ci w tym towarzyszyć – nie jako autor, ale jako świadek Twojej zmiany.
Zastanawiasz się czy analiza transakcyjna jest dla Ciebie? Na to pytanie znajdziesz odpowiedź na jednym z naszych szkoleń “Certyfikowane szkolenie 101 online – Czy Analiza Transakcyjna jest dla Ciebie?”
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Czym są skrypty życiowe z punktu widzenia psychologii?
Skrypty życiowe to pojęcie wywodzące się z psychologii i koncepcji analizy transakcyjnej, której twórcą był Eric Berne. To nieświadome programy zachowania ukształtowane w wczesnym dzieciństwie, które kierują naszym postrzeganiem świata, relacjami oraz podejmowanymi decyzjami. Można powiedzieć, że wiele osób prowadzi życie zgodnie z zaprogramowanym scenariuszem, nie zdając sobie z tego sprawy.
Jak działają skrypty w życiu codziennym?
Skrypty wpływają na to, co uważamy za możliwe, jak odczytujemy intencje innych, czy nawet jak reagujemy w sytuacjach konfliktowych. To one decydują, czy w trudnej sytuacji zaczniemy walczyć, wycofamy się, czy też poczujemy winę. Skrypt może również decydować o tym, czy w ogóle dostrzegamy pewne możliwości, czy nasz poznawczy filtr je odrzuca jako niepasujące do „naszego scenariusza”.
Czy skrypty są zawsze negatywne?
Nie. Skrypty mogą zawierać zarówno elementy wspierające, jak i ograniczające. Problem pojawia się wtedy, gdy:
- działają automatycznie,
- są nieadaptacyjne,
- podtrzymują wzorce, które już nam nie służą (np. przemoc, uzależnienie, wycofanie).
Czy coaching może pomóc przeanalizować swój skrypt?
Tak, choć coaching nie zastępuje terapii, może pomóc klientowi przeanalizować jego schematy działania, zidentyfikować ukryte przekonania i rozpocząć proces zmiany. Praca z coachem pomaga „zatrzymać się” i przyjrzeć, czy działam z poziomu wyboru, czy skryptu.
Jakie znaczenie mają skrypty rodzinne?
Skrypty rodzinne to wzorce przekazywane międzypokoleniowo – nie tylko werbalnie, ale też przez zachowanie, emocje i relacje. To z nich czerpiemy „przepisy na życie”: jak kochać, jak pracować, jak rozwiązywać konflikty. Często są one nieuświadomione, a ich integracja i refleksja nad nimi może być kluczowym elementem pracy rozwojowej – zarówno w terapii, jak i coachingu.
Czy można zmienić skrypt i żyć inaczej?
Tak. Skrypt nie jest wyrokiem. Choć może determinować nasze działania przez długie lata, możliwe jest jego przeformułowanie. Kluczowe są: samoświadomość, gotowość do zmiany oraz wsparcie – ze strony terapeuty, coacha, grupy lub społeczności. Pasja, twórczość i relacje z innymi mogą odegrać ważną rolę w budowaniu nowego, bardziej autentycznego scenariusza życia.
